‘Hij stierf met Typp-Ex aan zijn vinger,’ Mikel Knippenberg pakt een A4 van het bureau en leest de laatste column van zijn vader Jan uit 1995. ‘Misschien is het maar beter dat hij er niet meer is,’ hij kijkt door het raam en staart naar de zee, ‘in deze tijd, waar een loopje pas telt als het op Strava of Facebook staat. Dat zou mijn vader nooit begrepen hebben, lopen met als voornaam doel, het op sociale media te zetten gaat voorbij de essentie van het ware lopen.’

Mikel is een zoon van Jan Knippenberg: schrijver, geschiedenisleraar, bemoeial, rebel, oermens en ultraloper. Jan liep ver, vaak, hard en het liefst alleen met zijn bordercollie. In De mens als duurloper beschrijft hij zijn liefde voor duurlopen en zijn ergernis tegen massaevenementen die hij omschrijft als een fitheidsrage waaraan goed wordt verdiend, maar waar niks leuks aan is. Wie wil er nu te midden van de stank en lawaai door een grote stad lopen? De Knip – zijn bijnaam – in ieder geval niet. Die voelt zich verwant met ultralopers Arthur Newton, Eric Beard en Pete Gavuzzi. Alleen maar zwijgend doorlopen, dáár gaat het om. Die inspanning tekent hun gelaat voor altijd. Er blijft iets jeugdigs in die koppies. Expressie. Iedereen kan aan hen zien dat er wat met hen gebeurd is. De liefde voor het lopen zit in het DNA van Knippenberg, maar hij liep niet alleen maar zwijgend door. Hij was ook boos, bemoeierig, betweterig en jaloers. Aan de ene kant wilde hij het liefst alleen rennen, aan de andere kant frustreerde het hem mateloos dat marathonlopers – met sponsoren – in de kranten bejubeld werden en dat lopers van 100 kilometers werden weggezet als zonderlinge masochisten. Zijn bekendste quote is: ‘Lopen is geen sport maar een manier van reizen, waarbij geest en lichaam zich voortdurend verplaatsen. Lopen is daarom Kunst en geen middel ter bestrijding van welvaartskwaaltjes.’ Er zit iets venijnigs in de quote. Alsof mensen met stress gerelateerde klachten niet welkom zijn om ook te komen rennen. Je kunt de quote ook afmaken met de boodschap dat lopen dus een ideale bestrijding is van welvaartskwaaltjes. Maar voor Knippenberg was lopen een doel op zich, hij bejubelde de Tarahumara en het idee dat je hardlopen misbruikt, enkel om je overgewicht en je stress aan te pakken ging er bij hem niet in. Alsof je een boek schrijft om de open haard mee aan te maken. Jan Knippenberg overleed in 1995 op 47-jarige leeftijd aan longkanker.

26 jaar later is zijn werkkamer nog intact. Op Texel, tussen de duinen, pal naast de vuurtoren. Vanuit de werkkamer zie je de Waddenzee en het uiterste puntje van Vlieland. De werkkamer staat vol met herinneringen aan bijzondere loopprestaties, als relikwieën waar een troostende kracht vanuit gaat. Op een houten plaat van 110 centimeter met rood-gele strepen staat de tekst: PLEASE KEEP DISTANCE. Het bord was in 1974 achterop een Volkswagenbus gemonteerd toen De Knip van Hoek van Holland naar Stockholm rende. De bus werd bestuurd door zijn broer Bob. Deze onderneming is vermoedelijk zijn bekendste prestatie: hij liep in 18 dagen 1600 kilometer van Hoek van Holland naar Stockholm. Toen Knippenberg zijn klas vertelde dat hij in de zomervakantie naar Zweden ging rennen, stak Robert-Jan Fuchs (Macfuchs) zijn hand op:

‘Ik geloof het niet. Voor hetzelfde geld stapt u af en toe in de auto en rijdt dan met uw broer in de auto mee,’ zei de leerling.
‘Dan moet jij maar meegaan als jury, kun je het zelf controleren,’ antwoordde de Knip.
‘Afgesproken.’

Robert-Jan hield woord en fietste de hele route mee met Jan. Niet alleen als jury, maar ook als motivator. Soms fietste de leerling urenlang rustig achter Jan, maar soms waren ze uren achter elkaar in gesprek. Ze verzonnen liedjes en hadden het over geschiedenis.
De geschiedenisleraar raakte zijn leerlingen. Iedere ochtend ging hij hardlopend naar school en hardlopend weer terug. Vijftien kilometer heen en vijftien kilometer terug. Leerlingen die in het begin gek opkeken als hun slanke geschiedenisleraar met grote bril en jaren-70-snor het schoolplein op kwam rennen in alleen een heel kort broekje en een singlet, omarmden hun bevlogen leraar snel. Hij wekte de geschiedenis tot leven en had oog voor problemen in het heden. Leerlingen die het thuis moeilijk hadden kregen extra aandacht en hulp. Hoe geliefd Jan als leraar was, bleek op zijn dertigste verjaardag. De leerlingen hadden hun spaargeld bij elkaar gelegd en een bordercollie gekocht: ‘Dan hoeft u niet alleen te lopen.’ Het cadeau van zijn leerlingen draafde sindsdien uren mee op lange duurlopen. Zo geliefd als hij was bij zijn leerlingen, zoveel woede haalde hij zich op zijn hals bij looptrainers, marathonlopers en Olympische sporters. In het tijdschrift Runners ging Knippenberg er in zijn column regelmatig met gestrekt been in. Lopers die bejubeld werden in Studio Sport en lopers die geld kregen voor hun prestaties maakten iets venijnigs los in de ultraloper. Dat een Nederlands record op de tien kilometer of winst op een grote marathon zoveel aandacht kreeg in kranten en op televisie vond Knippenberg bezopen. Het westerse idee van sport is in zijn ogen teveel toeschouwergericht. 5000 meter hardlopen op een atletiekbaan trekt meer publiek dan een wedstrijd rond het IJsselmeer van 400 kilometer. Daardoor krijgt een 5000 vanzelf meer aandacht (en dus middelen om sporters te betalen). Wat na een wedstrijd gebeurt, is voor pers net zo waardevol als wat zich afspeelt tijdens de wedstrijd. Interviews met de sporters en analyses van de wedstrijd nemen in sportprogramma’s evenveel tijd in beslag als de wedstrijd zelf. Het staat haaks op de sportbeleving van Knippenberg die vooral geïnteresseerd is in het moment van het lopen. Toch wilde ook Knippenberg wel degelijk dat ‘zijn’ sport meer aanzien kreeg bij de sportpers.

Als je er genoeg van hebt, is het fijn je op een winterse morgen als eerste mens op aarde te wanen, rennend op de goede, droge grond, die tenminste nooit een rotstreek met je uithaalt.

‘Wat de 100 kilometer betreft, zou het de echte marathonlopers sieren als die hun geluk eens op die afstand beproefden’, schrijft hij in De mens als duurloper. In zijn ogen is de marathon haar mythische proporties kwijtgeraakt toen mensen massaal gericht gingen trainen voor deze afstand. ‘Want wat is die mythische afstand nu helemaal? Toch alleen maar 42,195 km, een toevallige grens van Britse vinding: de afstand tussen Windsor Castle en Wembley. De moderne atletiek heeft daar een grens van gemaakt. De ultieme uitdaging. En alles wat verder gaat, kan alleen maar een uitwas, een bizarre afwijking zijn.’

‘Hij was natuurlijk ook jaloers,’ zegt zoon Mikel, ‘Jan wilde graag een ultra lopen in Amerika, maar had de middelen niet. Dat andere sporters – mindere sporters in zijn ogen – wél vergoeding kregen en hij niet, dat frustreerde.’

Het was de paradox van De Knip: aan de ene kant wilde hij het liefst alleen rennen, hoe verder hoe beter. Aan de andere kant wilde hij erkenning voor zijn sportieve prestaties. Of hij wilde erkenning voor de langere afstand dan de marathon.

De behoefte aan erkenning was minder groot dan de behoefte aan stilte en natuur. In 1984 verhuisde Knippenberg met zijn zoon en vrouw naar Texel. Eerst bestierde de familie Knippenberg een gasthuis in het groen (Jan gaf daarnaast geschiedenis om rond te kunnen komen) en later verhuisde de familie mét gezinsuitbreiding – Mikel kreeg een broertje Jonathan – naar het noordelijkste puntje van het eiland. Pal naast de vuurtoren, tussen de duinen zocht Knippenberg rust. In zijn werkkamer staan de stapels tijdschriften Runners na 26 jaar nog netjes opgestapeld op datum tot 1995. In de boekenkast staat naast The loneliness of the long-distance runner van Alan Sillitoe ook een biografie van Karl Marx. Rust vond Knippenberg niet op zijn werkkamer. Evenmin kon de permanente wind op het eiland de onrustige gedachten uit zijn hoofd waaien. De gedachtestroom stopte nooit. Hij leefde mee met zijn leerlingen en als een leerling het thuis slecht had, knaagde dat. Behalve zijn leerlingen was er meer waar de ultraloper over piekerde: familieleden met psychische problemen, de immer oprukkende commercie, geld leek meer waard dan menselijk contact, grote ongelijkheid in de wereld. Genoeg om over te piekeren. Dus bleef Knippenberg rennen. Lang en ver.

‘Als je er genoeg van hebt, is het fijn je op een winterse morgen als eerste mens op aarde te wanen, rennend op de goede, droge grond, die tenminste nooit een rotstreek met je uithaalt.’

Soms stapte hij in het donker in zijn kano om naar Vlieland te varen, dan rende hij daar een rondje Vlieland en voer terug.

‘Ja, zo was mijn vader. Nam hij wel een vuurpijl mee voor als het mis ging,’ zegt zoon Mikel. ‘Hij had rennen nodig, anders was hij niet te genieten. Texel was perfect voor hem. Hij voelde zich hier thuis. Ook door het rendiermos, daar was hij dol op. Dat gaf rust.’

Rendiermos heeft voor De Knip bijzondere waarde. Het herinnerde hem aan zijn goede vriend Mikel Utsi, een gastvrije Zweed die in 1952 rendieren van Lapland naar noord Schotland bracht omdat de klimatologische omstandigheden in Schotland vergelijkbaar waren met die van Zweden. Rendieren leven in grote kuddes en zijn sociale dieren. Knippenberg hielp tijdens de kerstvakantie regelmatig mee om de rendieren uit de hoogvlaktes te halen voor kerstshows. Het toneelstukje dat in dorpen werd opgevoerd van een kerstman op een arrenslee met vier rendieren ervoor, stond in schril contrast met de rauwe, fysieke uitputtingsslag om de rendieren te achterhalen en mee te nemen. Utsi en Knippenberg waren uren buiten in de kou, onderdeel van de kudde en kwamen na zo’n dag voldaan en uitgeput terug naar binnen om op te warmen bij de open haard. Oermens Knippenberg had niet alleen liefde voor rendieren, maar ook voor de enige natuurlijke vijand van het snelle hoefdier: de wolf. In de schuur op Texel staat nog steeds een quote, met krijt op een bord geschreven:

Farsak – i – ghurg
The distance a wolf
can travel in one hour
A runner can do lifelong
like a lone wolf
Nomadism

In de quote, zit de renner, de reiziger, de dierenliefhebber, en de schrijver verborgen. Nomaden in wat nu Afghanistan heet, gebruikten voor afstanden geen mijl of kilometer om een afstand in uit te drukken, maar farsak. Een farsak is de afstand die een mens aflegt in een uur lopen, ongeveer 5,5 kilometer. Dit geldt echter voor vlak terrein. Om aan te geven dat een route niet vlak is, maar heuvelachtig en met stenen en rotsen spreekt men van farsak-i-ghurg, de farsak van een wolf. Omdat wolven op zulk terrein sneller zijn dan mensen. Het nomadenbestaan had een grote aantrekkingskracht op Knippenberg. Zijn doel was om 200.000 mijl te lopen in zijn leven. Niet om het cijfer, maar als teken van bekwaamheid. Een nomadisch teken. De loper die nooit stopt, die voortijlt tegen de tijd in. Het viel zwaar om te moeten conformeren naar regels en de westerse kijk op geld en bezit. Zijn dwarse karakter met allergie voor autoriteit was één van de redenen dat hij als geschiedenisleraar zo populair was. Een oud-leerlinge van het Bonhoeffer College – Andra Laarhuis – glundert nog als ze terugdenkt aan de geschiedenisles van vijfendertig jaar geleden. ‘We zaten allemaal op de tafels en discussieerden eindeloos over van alles en nog wat. Maar we hadden wel de hoogste cijfers voor geschiedenis, want Jan maakte het vak levend.’

Tot de dag van vandaag inspireert Jan Knippenberg mensen om te lopen. Zijn gedachtegoed leeft verder.

‘Ik probeer zijn erfgoed te bewaken, zijn gedachtegoed door te geven,’ zegt Mikel. ‘Op donderdag 23 november 1995 overleed mijn vader. Het beeld van mijn vader met Typp-Ex aan zijn vinger staat op mijn netvlies gegrift. Jan is dood. Maar zijn liefde voor lopen leeft voort.’

‘Lopen is geen sport maar een manier van reizen, waarbij geest en lichaam zich voortdurend verplaatsen. Lopen is daarom Kunst en geen middel ter bestrijding van welvaartskwaaltjes.’

Wie Jan beter leert kennen, komt erachter dat er niks venijnigs in de quote zit. De aanvulling dat het geen middel is ter bestrijding van welvaartskwaaltjes, sluit mensen niet uit. Het is eerder een uitnodiging. Stop niet bij vijf kilometer. Ook niet bij tien kilometer, een halve of hele marathon. Loop door. Alsmaar verder. Mensen zijn gemaakt om te rennen, jij ook. Welkom bij de Kunst, laten we rennen.

Bijzondere prestaties De Knip:

1973 – Winnaar 50 km Bergpasrace in de Cairngorms
1974 – Hoek van Holland – Stockholm: 1600 kilometer in 18 dagen
1979 – Ronde IJsselmeer: 400 kilometer in 43 uur en 17 minuten
1979 – Winst Groet uit Schoorl marathon: 2 uur en 35 minuten
1988 – Reis naar Spitsbergen met zeilschip Pandora
1993 – 3de bij de Zestig van Texel: 120 kilometer in 11 uur en 18 minuten
1994 – Belfast – Dublin Peace Run: 106 mijl in 18 uur en 42 minuten

In totaal liep De Knip ongeveer 200.000 kilometer, 5 rondjes aarde.

Het was, om de woorden van toneelschrijver Eugene O’Neill zeer vrij te vertalen, een long night’s journey into day. Vier uur lang lopen, zonder kunstlicht, door donker bos, over smalle paden, door zandvlaktes, over strand, in het holst van de nacht, van vier tot acht, de dageraad tegemoet.

Waarom zou je dat in vredesnaam willen doen? Je kan toch ook een lang stuk gaan rennen overdag? Veel gezelliger, veel mensen om je heen, je ziet alles, geen verrassingen. Het antwoord van de nachtrenner is natuurlijk: ik doe dit om eindelijk eens de massa te vermijden, om mijn ogen een keer rust te geven, om mijzelf wel te laten verrassen, bij elke bocht in het bos weer.

Zondagochtend 21 november stonden tien lopers aan het immense klimduin in downtown Schoorl, wachtend tot de kerkklok vier keer zou slaan. Dat, dit weten lezers van Het blauwe uur, is het teken om omhoog te gaan, al ploeterend door het mulle zand, het hoogste duin van ons land op. Bovenaan, hartslag inmiddels op hol geslagen, begint de tocht, die vier uur later op hetzelfde punt wil zal eindigen.

De maan, we zagen hem vaag achter dunne wolken, keek toe. Wie gaat er nu op dit tijdsstip lopen? Nou, wij.

De nacht maakt van een normaal en voorspelbaar overdags tafereel een sprookje. De nacht met een bijna volle maan boven zee verandert een doorsnee strand in een landschap van een andere planeet, een scène uit een sciencefictionfilm; een simpel duinpannetje wordt een psychedelisch tafereel wanneer de wolken opzijgaan en de maan lange maanschaduwen van dunne bomen op het ineens hagelwitte zand projecteert. En dat is nog lang niet anders. De nacht, die maakt alles anders, ook de hardloper. De hardloper die alles al eens gedaan heeft, die merkt dat lopen in de nacht toch alles op zijn kop zet, vooral in het eigen hoofd.

Probeer het eens, maar ga wel ver weg van de samenleving: het strand, bossen ver buiten stad. De Waddeneilanden zijn perfecte plekken voor een nachtrun. Dark Sky Running Camp! Het lange weekend dat we met lezers van Mystical Miles gepland hadden kon niet doorgaan. Corona, te veel mensen opeen, geen risico. Buitenlopen in Schoorl, dat kon wel. Schoorl is, als je ervaren hardlooptrainers mag geloven, het meest perfecte hardloopgebied van Nederland, en helemaal voor de nachtloper. Je komt niemand tegen, geen auto’s, geen straten, geen wegen die je over moet steken, geen lantaarnpalen.

Lantaarnpalen zijn voor de loper in de nacht eerder hinderlijk dan handig. De ogen zien echt wel waar het pad is. Kunstlicht, zelfs een flash van een smartphone, is als het keffen bij je kuiten van een klein lastig hondje. Irritant. Camperduin, waar we even en ook heel snel doorheen renden op weg naar de zee, is voor de nachtrenner een ramp. Er staan in Camperduin meer lantaarnpalen dan er mensen wonen. Het strand is dan een ware verademing: leeg, stil, donker. Totdat de maan achter de wolken verschijnt. Maar de maan is echt. De lantaarnpalen niet.

Maanschaduw op het strand, terwijl je rustig aan het lopen bent, jezelf voorzichtig afzonderend van de groep om even het gevoel te hebben alleen op de wereld te zijn, op zo’n moment is maanschaduw en het zicht op de enorme zee rechts van je magisch. Dan ga je zweven.

Ga je een keer mee?

Als het geschreeuw in mijn hoofd een oorverdovend hoogtepunt heeft bereikt, weet ik wat me te doen staat. Broekje, shirtje, schoenen aan, gaan. De honderd vragen die op antwoord wachten, de berg werk die op mijn borst drukt, appjes, mailtjes, zorgen, stress. Angst. Weg, weg. Weg!

Na 100 meter geloof ik dat het niks gaat worden. Mijn benen zijn van lood, mijn hart bonst nu al in mijn keel. Bij het stoplicht overweeg ik terug te gaan. Of toch door? Thuis wacht ellende. Ik moet verder. Ik moet juist deze drukke weg over. Dit is de grens. Groen, rennen.

Hier zijn alleen fietsers en hondenuitlaters. Auto’s hoor ik niet meer, maar mijn hersenpan is nog steeds een echokamer. ‘Hoe ga je dit oplossen?’ ‘Je kan niks.’ ‘Wanneer word je volwassen?’ ‘Waarom verandert er nooit iets?’ ‘Je moet meer.’ ‘Waarom doe je niet meer?’ ‘Waarom heb je je shit niet op orde?’ ‘Het is niks en het wordt niks.’

Het begint te regenen. Het valt in dikke druppels op het plaveisel en al snel ruik ik die kenmerkende geur van zomeravonden die nat eindigen. De lucht die hoort bij snel de kussens van de tuinstoelen naar binnen brengen. Van mijn moeder die vanuit de keuken roept ‘de was!’. Petrichor heet deze geur. ‘Petri’ komt van het Griekse ‘petra’, wat steen betekent en ‘ichor’ is volgens de Griekse mythologie de vloeistof die bij de goden door de aderen stroomt. Het bloed van de goden.

Boven me flitst het. Vijf tellen later hoor ik de hemel kraken en dan dreunend openbarsten. Alle in deze hete dagen opgebouwde energie komt vrij. Nog een flits, nog een knal. De sluisdeuren gaan open. Ik sop in mijn schoenen onder een paarse lucht. Regenwater stroomt als een beekje over het fietspad en toch hoor ik mijn voeten het asfalt niet meer raken. De grond lijkt steeds verder weg. Ik doe geen moeite meer om te lopen en toch ga ik vooruit.

Ik kijk naar beneden en zie een man lopen in de regen. Als ik mijn best doe, kan ik zijn gezicht zien. Zijn mond staat een beetje open, wenkbrauwen gefronst. Hij kijkt ergens voor zich, maar zo te zien naar niets in het bijzonder. Echt een hardlopershoofd heeft ’ie. Hardlopers zullen zo’n kop afgetraind noemen, anderen uitgemergeld. Hij loopt licht, maar zijn blik is donker. Dan verdwijnt zijn linkervoet tot de enkel in een plas en zie ik dat hij eerst schrikt, maar dan begint te glimlachen. Ik ook. Als ik mijn armen naar beneden uitstrek, zweef ik naar die loper toe. Nog iets verder en ik ben hem.

Het geraas van de bliksem en de donder is verstild. De regen komt nog altijd naar beneden, maar niet meer in bakken. In mijn hoofd zijn we het eens geworden over een staakt-het-vuren.’Gewoon een voet voor de andere zetten, dan komt het goed’, luidt de overeenkomst.

‘Lekker gelopen?’, vraagt de man van de coffeeshop op de hoek. ‘Zeker, was even nodig’, antwoord ik. ‘Problemen zitten in je kop, buurman. Oplossingen stromen door je bloed.’

Soms wordt David Hemstede wakker op een vrije ochtend, hoort hij de regen zachtjes tegen de ruiten tikken en weet hij opeens wat hij gaat doen: de Utrechtse Heuvelrug Trail lopen. Hij rijdt met de auto van Oosterbeek naar Rhenen, parkeert daar en pakt het treintje naar station Driebergen-Zeist. Daar aangekomen maakt hij volgens traditie een selfie met de stationsklok. Meteen daarna begint hij te rennen. Altijd in korte broek en shirt met korte mouwen, ook in de winter. Hij rent bij voorkeur als het lekker miezert.

In zijn heuptasje heeft hij een bidonnetje met water en twee gelletjes. Hij heeft de trail over de Utrechtse Heuvelrug nu zo’n zeven keer gedaan, zijn voeten vinden automatisch de weg naar het eindpunt. Over mul zand, onverharde paden die veren door de dennennaalden, zandpaden die door miljoenen mensenvoeten zijn aangestampt, door bossen, door tunneltjes, heuvel op, heuvel af. Waar de meeste mensen lopen, rent David liever. Als kind al. Samen met zijn tweelingbroer rende hij zijn kinderjaren door, over de Edese atletiekbaan, over alle wegen in de wijde omtrek, steeds verder, steeds sneller. Sinds hun eerste hardloopwedstrijd in 1988 zijn ze nooit meer gestopt met rennen.

De eerste keer dat David de Utrechtse Heuvelrug Trail liep, deed hij dat samen met zijn tweelingbroer. Die had het hem voorgesteld. Voor David was het een nieuw soort lopen. Niet langer gericht op het neerzetten van een goede tijd, maar op ontspannen. Sinds hij vader was geworden en zijn nachten niet langer alleen maar draaiden om rusten en herstellen, maar ook om voeden, verschonen en troosten, was presteren vooral een bron van frustratie geworden. Hardlopen werd een manier om zijn hoofd leeg te maken.

Waar kan dat beter dan hier, op deze beboste stuwwal, hier meer dan 150.000 jaar geleden achtergelaten door een schuivende ijstong. Vanaf station Driebergen-Zeist duik je al snel het bos in. De paden zijn recht. De torenhoge bomen aan weerszijden van het pad, die al veel langer leven dan jij ooit zult doen, herinneren je meteen aan je menselijke nietigheid. Merels, mezen, goudhaantjes, roodborsten en puttertjes overstemmen met hun melodieuze gezang het ruisen van de iets verderop gelegen A12.

Hier kan David zijn hoofd leegmaken. Hij voelt de miezer, de kou op zijn blote armen en benen, is niet bezig met zijn tijd. Hier komt hij niemand tegen. In deze prachtige bossen waant hij zich alleen op zo’n vrije dinsdag- of donderdagochtend, als de kinderen naar school zijn en hij urenlang kan rennen. Dankzij ijs dat ver voor mensenheugenis over ons land schoof en grond opstuwde tot er een heuvelrug ontstond, dankzij wind en water die daarin dalen en vlaktes uitsleten, glooit het parcours de hele tijd. Het is David op het lijf geschreven. Hij vindt dat heerlijk, die afwisseling van ritmes en tempo’s. De platgetreden, onverharde bospaden, het zicht op waar je naartoe moet, dat de route niet complex is. Hij heeft wel een gps bij zich, maar na de eerste keer heeft hij er niet meer op hoeven kijken. Hij hoeft niet te zoeken, geen moment stil te staan, hij kan rennen, aldoor blijven rennen.

Na een paar kilometer schijnt er opeens een vreemd licht aan het einde van het bospad. Het blijkt wit zand, een dramatische decorwisseling na het geruststellende, gefilterde boslicht. Overal kleine duinheuveltjes en door de wind geboetseerde vliegdennen, hier en daar een eenzame berk. Wie niet oplet, laat zijn voet neerkomen op iets wat eerst een glanzende tak lijkt, dan een kleine, bruine slang – het is een grote hazelworm, een pootloze hagedis die op deze open plekken de warmte van de zon zoekt.

Dit bijzondere duingebied ontstond in de middeleeuwen, toen bos werd ontgonnen om de groeiende Nederlandse bevolking van voedsel te kunnen voorzien. Op de blootgelegde zandgrond groeiden grassen en heide. Herders weidden er hun schapen en de heide werd afgeplagd om te dienen als brandstof en als bouwmateriaal voor hutten. Door het intensieve gebruik van de grond – afbranden, begrazen, afplaggen – verdween na verloop van tijd de vruchtbare humuslaag. Er groeide niets meer. De wind kreeg vrij spel en blies het fijne onderliggende zand naar lagergelegen delen. Er ontstonden stuifduinen. Die zandophopingen verstikten bomen, roeiden hele bossen uit, waardoor de zandvlaktes zich nog verder konden uitbreiden. Nederland dreigde in een woestijn te veranderen. Om dat te voorkomen, werd eind negentiende eeuw veel stuifzand opnieuw bebost.

De laatste keer dat David ’s ochtends wakker werd en dacht: ik ga die trail lopen, zat hij vol heftige emoties. Het kleine broertje van een vriendje van zijn zoon was overleden. Dat was zo oneerlijk, dat zo’n klein jochie er opeens niet meer was, dat David simpelweg niet wist wat hij met die emoties aan moest. Hij voelde zich beroerd en wilde eigenlijk alleen maar rennen, hard rennen. Zijn boosheid afreageren op de zandpaden, lopen op een plek waar hij niemand zou tegenkomen, met zijn frustratie het bos in. Zijn drang om te gaan hardlopen was die dag zo sterk dat het voelde alsof hij móést lopen, alsof niets anders op dat moment een optie was.

Alleen in de natuur, weg van de samenleving, van mensen en hun blikken, kun je je emoties veel meer ruimte geven. Omdat ze worden opgevangen door heuvels die al sinds de ijstijd stilliggen, door eeuwenoude bomen die alles al hebben gezien en nergens meer van opkijken, door eekhoorntjes die misschien even wegschieten en zich verstoppen maar die weer tevoorschijn komen zodra je bent verdwenen. Natuurgebieden zijn als de vaders die er altijd zijn als we troost zoeken, ook midden in de nacht of op regenachtige winterochtenden, en die weer stilletjes naar bed gaan als ook wij weer rustig zijn.

Geconfronteerd met de kwetsbaarheid van het leven focusten Davids gedachten zich die dag op hoe belangrijk het is om dat leven te nemen zoals het is. Als voor zo’n klein kind elke dag de laatste kan zijn, dan geldt dat voor ons allemaal. Rennend over de Heuvelrug drong diep tot hem door hoe belangrijk het is van het leven te genieten. Hij was geen moment met zijn eindtijd bezig, maar die dag liep hij de ruim eenendertig kilometer onder de twee uur, een van zijn snelste tijden.

Na de zandvlakte volgt meer bos. Een deel van de productiebossen uit de negentiende eeuw is in de laatste decennia gekapt om meer plaats te maken voor biodiversiteit. Hoe afwisselender het landschap en de vegetatie, hoe meer soorten er een thuis vinden. Er wordt plaats gemaakt voor nieuwe zandgronden, maar ook voor loofbos en inheemse struiken als jeneverbessen. Boswachters kappen de dennenbomen op een meter van de grond om zo een walhalla te creëren voor spechten. Ze hebben nog jarenlang plezier van de stronken, plukken nietsvermoedende insecten tussen het fluweelzachte, vermolmde hout vandaan.

Het parcours voert over oude landgoederen en bossen, door afwisselende landschappen. Na het doorsteken van de Kaapse Bossen ten noorden van Doorn is daar het tunneltje onder de Maarsbergseweg door. Opeens breekt het landschap open en loop je langs een heideveld. De aromatische geur van dennennaalden en van hars, die leek neer te dalen met de miezerregen, maakt plaats voor de kruidige geur van heideplanten die vanuit de dampende aarde opstijgt. Dit voedselarme gebied is in de zomer het terrein van de boompiepers, nachtzwaluwen en boomleeuweriken. Op zonnige zomerdagen kun je hier het zoemertje horen zingen, een sprinkhanensoort die zich thuis voelt in heidevelden en die tot op acht meter te horen is.

Nog iets verder op de trail, in het Amerongsche Bosch, een van de oudste bossen op de Utrechtse Heuvelrug, wacht de Amerongse Berg. Met zijn ruim negenenzestig meter is deze heuvel het hoogste punt van de provincie Utrecht en de steile noordkant vormt de zwaarste klim in het gebied. Zo’n vierhonderd meter verderop staat op een iets minder hoge top de Eenzame Eik. De solitaire gigant vormt het middelpunt van een barok sterrenbos, dat oorspronkelijk werd aangelegd rond 1790 en in 1990 is hersteld. Sterrenbossen, die bestaan uit lanen die vanuit een hooggelegen middelpunt als stralen naar de uiteinden lopen en zo een stervorm krijgen, waren populair in de achttiende-eeuwse tuinarchitectuur. De aflopende bospaden, via zijpaden met elkaar verbonden, vormden zichtassen die heel geschikt waren voor de jacht. Vanaf de punten waarop de lanen samenkwamen zagen jagers het meteen als een konijn, hert of zwijn een pad overstak.

De laatste kilometers van de trail scheren langs het punt waar de Utrechtse Heuvelrug abrupt eindigt in de Nederrijn. Het water van de 1233 kilometer lange rivier, die in de Zwitserse Alpen ontspringt als een bergstroompje en hier volgeladen binnenvaartschepen draagt, heeft de heuvel afgesleten. Dat stuk, vanuit het bos langs de Nederrijn naar Rhenen, vindt David een cadeautje. Wanneer je uit het bos komt en de weg op draait, ren je zo’n anderhalve kilometer langs de rivier, naar beneden. Na dertig kilometer grind, dennennaalden en mul zand nog even snel asfalt, perfect voor een bevredigende eindsprint. Daar geeft hij altijd nog even flink gas.

Daarna moet hij nog naar het station, om een selfie te maken met de stationsklok. Want dat wedstrijdgevoel, dat hij voor het eerst ervoer op zijn negende, kan hij nooit helemaal afschudden. Ook als niet de tijd telt maar de rust in het hoofd, telt de tijd toch. Dus rent hij na het stuk langs de Nederrijn onder de N233 door en slaat linksaf, de Zwarteweg in. Dan het stationsplein over, tussen forensen en slenterende dagjesmensen door, zo snel mogelijk naar de stationsklok. Als hij achteraf die selfie ziet, denkt hij: voor de foto was het beter geweest als ik eerst nog even drie keer had ademgehaald. Maar iedere wedstrijdloper zal begrijpen dat seconden belangrijker zijn dan leuk op de foto staan.
In de auto terug naar Oosterbeek, gehuld in droge, warme kleren, geniet hij na. Het blijft nog even hangen, de trail. De stilte, de uitzichten, de frisheid van het bos, het gevoel van de miezer op zijn gezicht en zijn voeten die neerkomen op de bospaden. Eenmaal thuis sluipen de dagelijkse dingen langzaam weer zijn gedachten binnen en verdwijnt de trail steeds verder naar de achtergrond.

Maar hij is nooit helemaal weg. Altijd komt er weer zo’n ochtend waarop David wakker wordt en denkt: vandaag ga ik naar de Utrechtse Heuvelrug.

‘Wat vind je ervan als ik de Marathon des Sables loop?’ had ik mijn moeder gevraagd. Ferm schudde ze met haar hoofd. ‘Als hommage aan papa, en voor alle offers die jullie voor ons hebben moeten brengen’, voegde ik er snel aan toe, maar het mocht niet baten. Onbegrijpelijk vond ze het; dat ze naar Nederland is geëmigreerd om haar kinderen een beter leven te kunnen geven, en dat ik vervolgens besluit het ongemak te willen opzoeken. Het is net als met kamperen: mijn moeder snapt niet dat er mensen (lees: ik) bestaan die voor de leuk in een tent op de grond willen slapen, terwijl zij er juist alles aan heeft gedaan om ervoor te zorgen dat al haar kinderen een dak boven hun hoofd hebben en een warm en comfortabel bed.

Toch is het idee van de Marathon des Sables niet uit de lucht komen vallen. Het maken van een mythische tocht door de Sahara van Marokko staat met stip op één op mijn bucketlist. Als eerbetoon aan wijlen mijn vader, maar vooral ook om de aanwezigheid van mijn voorouders in de geschiedenis te markeren.

Mijn voorouders waren nomaden. Oorspronkelijk kwamen zij uit een gebied dat zich strekt van Somalië tot aan Nigeria. Ze hadden zich gevestigd in een klein dorpje aan de poort van de Sahara van waaruit ze onder meer dadels verkochten. Toen er door politieke spanningen in het gebied geen droog brood meer te verdienen was, zouden ze te voet zijn gemigreerd naar Rabat, de hoofdstad van Marokko. Een barre tocht van meer dan 600 kilometer, dwars door het Atlasgebergte. Daar woonden ze jarenlang aan de kust, totdat een tsunami hen in 1755 weer landinwaarts joeg.

‘Misschien kan ik dezelfde route hardlopen!’ had ik aan mijn vader voorgesteld toen ik voor het eerst het verhaal van de grote migratie hoorde. In de voetsporen van mijn voorouders treden leek me een mooie manier om dichter bij hen te komen. Slapen onder dezelfde sterrenhemel, dezelfde geuren ruiken, dezelfde stralen van de zon op mijn huid voelen branden. Enerzijds zou het een sportieve uitdaging zijn, maar het zou ongetwijfeld ook prachtige verhalen opleveren.

‘Dan rij ik achter je aan’, had mijn vader aanmoedigend geantwoord. Ik zag hem al zitten, in een oranje Mercedes Benz-bus, zo één waarmee we in de jaren negentig iedere zomer van Nederland naar Marokko tuften. Bij de stops zouden we – net zoals vroeger – op een klein gasstelletje eitjes in olijfolie bakken, of gehaktballetjes in tomatensaus, en ‘s avonds bij maanlicht zouden we mierzoete muntthee drinken terwijl hij me verhalen uit zijn jeugd zou vertellen. Mijn moeder, die het allemaal maar belachelijk vond, had hij gerustgesteld door te zeggen dat mijn lichaam hier biologisch gezien voor gemaakt is. ‘Het is onze bled, ons land!’ had hij geroepen. Maar helaas mocht het er niet meer van komen. Kort na ons voornemen werd mijn vader ernstig ziek, niet veel later kwam hij te overlijden.

Inmiddels zijn alweer vier jaar verstreken, en de kans dat mijn vaders verhaal in vergetelheid raakt groeit en knaagt aan me. Dat hij wordt afgeserveerd als één van de vele gastarbeiders en niet wordt herinnerd voor de mens die hij was. De verhalen van mijn voorouders staan bovendien niet in de geschiedenisboeken, hun namen zijn niet opgenomen in archieven. Je zou je haast vergissen en denken dat ze er niet toe hebben gedaan. Het waren immers geen luitenants, geen oppositieleiders, geen politici of hoge geestelijken. Toch verdienen ze het om geëerd te worden. Zij hebben mij dit leven geschonken. Ik ben hun nalatenschap. Het is een klein offer om 250 kilometer door de Sahara te rennen en te slapen op een matje in een bedouin-tent, om hen te bedanken voor de kansen in mijn leven. En het dak boven mijn hoofd. Nu alleen nog een goede trainer vinden.

Dit is het verhaal van een van ’s werelds beste en meest geliefde hardlopers ooit – de Brit Steve Ovett, working class hero, wereldrecordhouder, Olympisch kampioen – en een simpele priester uit Ierland, Father Liam Keleher. Ovett had twee missies in het leven: heel hard lopen en plezier hebben terwijl hij dit deed. Father Liam had ook twee missies in het leven: het woord van God verkondigen en het evangelie van het hardlopen verspreiden. In 1979 kwam dit allen tezamen in een magisch mix waarover nog steeds gesproken wordt.

In zijn lange, recordbrekende, rivaliteit met Sebastian Coe wekte Steve Ovett altijd de indruk dat hij meer ontspannen was, meer een vrije geest, iemand die, in de woorden van Rudyard Kipling, ‘Triumph and Disaster kon ontmoeten en die twee bedriegers precies hetzelfde kon behandelen’. Terwijl Coe op een paar uitzonderingen na zijn races liep op gerenommeerde evenementen – regionale, nationale en internationale kampioenschappen en grote Grand Prix-wedstrijden in wereldsteden – kon je Ovett vaak zien in kleine dorpjes met namen waar je vaak nooit van gehoord had. Toen de twee lopers in augustus 1981 binnen tien dagen het wereldrecord op de mijl drie keer verbeterden (eerst Coe, toen Ovett, toen Coe), liep Coe zijn races op de Grand Prix-meetings in de statige arena’s van Oslo en Zürich, en Ovett in het kleine houten stadionnetje Oberwerth aan de samenvloeiing van de Rijn- en Moezelrivieren, in de buurt van de stad Koblenz in Duitsland. Maar als dit een voorbeeld is van Ovett’s voorliefde om buiten de gebaande paden te lopen, dan is de wedstrijd in 1979 in Tullylease, een dorp op het platteland van Ierland, er een waar hij een heel ander wereld binnenliep, eentje waar überhaupt geen gewoon pad te bekennen was om buiten te lopen. Zijn steun aan de excentrieke organisator van een meeting aldaar en zijn weigering om betaling te accepteren voor deelname is een van de redenen waarom hij nog steeds zo bewonderd wordt door de Ierse atletiekgemeenschap.

Er is een kleine coterie van Ierse atletiekfans die de wereld rondreizen om de grote wedstrijden te bekijken. Ze zijn een welbespraakt, goedaardig, geweldig gezelschap en slagen erin om op plaatsen te komen die gewone stervelingen bang zijn om te betreden. Een van hen kreeg een jaar lang een plaats in de voorste auto van de Boston Marathon. Dit is het voertuig met de tijdklok die de lopers voorafgaat, en gezien het feit dat Boston de meest ‘Ierse’ stad in de VS is, heeft de auto bijna een pauselijke dispensatie nodig om hem schoon te maken, laat staan erin te rijden. Bij een andere gelegenheid, toen de World Cross Country werd gehouden op de paardebaan van Auckland in Nieuw-Zeeland, mocht de media niet op het parcours. Terwijl in de eerste ronde de cameramannen nog bezig waren hun lenzen te focussen, kwam een eenzame figuur in beeld, groene vlag onder de arm, die zijn goedkope Kodak Brownie-camera richtte op de kopgroep. Het was onvermijdelijk een van de ‘bhoys’.

De Ieren reizen niet alleen, maar met een man die het best kan worden omschreven als hun spirituele adviseur. Dat wil zeggen, hij bereidt de Heilige Mis voor en verteld verhalen, vaak nog echt gebeurd ook. Meestal geeft hij vooraf aan hoelang de Mis zal duren en vraagt iemand een stopwatch erbij willen houden om hem te waarschuwen als hij te lang doorpraat. Het laatste dat je wilt is te laat op de wedstrijd aankomen en ook maar iets missen. Als hij de witte priesterboord niet draagt, wat vaak voorkomt, dan draagt hij een camera en een notitieboekje. Omdat hij ook nog een atletiektijdschrift moet produceren. Zijn naam is Father Liam Kelleher, en hij is een legende.

Father Liam, zoals hij algemeen bekend staat, was de vloek op het leven van zijn bisschop. Hij dreef de man horendol. Want naar welke parochie zijn meerdere hem ook stuurde, de priester richtte onmiddellijk een hardloopclubje op en betrok de parochianen bij de productie van zijn tijdschrift, Marathon Magazine. Daar betaalde Rome hem niet voor. Uiteindelijk gaf de bisschop het op en stuurde Father Liam voor een langdurige periode naar een hele kleine en afgelegen parochie. Zelf geen grote hardloper, hij was niettemin een grote liefhebber van de sport, iemand die bereid was om de mouwen op te stropen en zijn handen vuil te maken in het uitoefenen van zijn hobby. En dat is precies wat hij deed in de late jaren 1970 in Tullylease, een klein dorpje op de grens van Cork en Limerick in het zuidwesten van Ierland.

Father Liam Keleher was al bekend in de Ierse atletiekgemeenschap, door zijn tijdschrift, zijn inspanningen om atletiekwedstrijden op gras te organiseren, en grote lopers zoals Eamonn Coghlan, John Walker, Steve Scott, Ray Flynn, Thomas Wessinghage en Ovett te overtuigen mee te doen. Hij had het talent om zijn vriendschap op te dringen aan hardlopers. Door de kracht van zijn priesterboord en zijn overtuigende en vriendelijk-drammerige persoonlijkheid gingen de lopers van de man te houden.

Steve Ovett, meer dan wie dan ook. Toen Father Liam begin 1977 een religieuze bijeenkomst in Engeland bijwoonde en ontdekte dat een van zijn collega’s in een pastorie woonde op slechts twee deuren van het huis van Ovett in Brighton, kreeg hij een idee. Hij liet zijn collega hem uitnodigen om ‘op werkbezoek’ te gaan in de pastorie van Brighton en presenteerde zich op een dag bij Ovett’s voordeur. Ovett’s moeder, Gay, had een felle reputatie voor het beschermen van haar oudste zoon, vooral tegen de media, maar ze was al gauw gecharmeerd van hem. “Ik klopte op de deur en zei dat ik Steve wilde zien en, niet te geloven, zodra hij terugkwam belde hij me en zei dat hij naar Ierland wilde komen. Vanaf die dag hadden we een geweldige relatie,” vertelde de priester later. Later die zomer liep Ovett op uitnodiging van de priester een wedstrijd op de jaarlijkse Cork City Sports en twee dagen later in het nabijgelegen Midleton een 5000 meter op gras. Ovett versloeg John Treacy, die in zowel 1978 als 1979 de wereldtitel veldlopen zou winnen.

Maar het waren zijn inspanningen twee jaar later die onderdeel werden van internationale hardloopfolklore en zelfs de pagina’s van Sports Illustrated haalde. Father Liam had het idee gekregen toen hij na de zoveelste overplaatsing door de bisschop in Tullylease werd gestationeerd: hij zou zelf een atletiekbaan gaan aanleggen!
“Er waren ongeveer vier, vijf huizen in het dorp, alles boven op een heuvel, en geen enkele sportaccommodatie, geen grasvelden om op te spelen, niets,” vertelde hij later. “De Ierse Land Commission was in de buurt bezig oude vervallen boerderijen op te kopen en het land in kavels te verdelen en te koop aan te bieden. Ik kocht twee hectare. Ik weet precies het bedrag, 3.502 Ierse ponden (€ 4.500). Toen was ik een paar weken later in Cork City op bezoek was bij een vriend, zag ik enorme machines de grond bewerken voor de bouw van een nieuw winkelcentrum. Mooie machines. Met mijn vriend liep ik naar de man die kennelijk de baas was en vroeg hem of de machines duur waren. ‘Oh, ja,’ zei hij, ‘heel duur’. En ik zei, ‘Als je hier klaar bent, heb ik een baan voor je.’ Hij kwam een kijkje nemen in Tullylease. Ik zei: ‘Hoeveel kost het om dit stuk grond vlak te maken en er een atletiekbaan op aan te leggen?’ ‘Ongeveer acht en een half tot negenduizend pond,’ zei hij. Ik vroeg hem wanneer hij kon beginnen.”

De deal werd gesloten, de plannen uitgelegd. De volgende taak was om het geld in te zamelen. Father Liam organiseerde een concert met verschillende Ierse groepen, waaronder de gevierde band The Wolfe-Tones, vernoemd naar een 18e-eeuwse held van de Ierse onafhankelijkheidsbeweging. Dat bracht ongeveer de helft van het geld op. Om de rest bijeen te halen adverteerde hij in de regionale krant dat hij op St. Patricks Day van dat jaar, 17 maart, honderdvijftig ronden, zestig kilometer, op de atletiekbaan in Cork ging lopen. Hij vroeg mensen om hem te sponsoren, een pond hier, een pond daar. Ierse priesters hebben supernatuurlijke krachten en dito overredingskracht. Op St Patrick’s Day was het weer bar en boos. Regen en wind. De goede priester, voor de gelegenheid zijn katholieke uniform ingeruild voor een heus trainingspak, liep de beloofde ronden en haalde 4000 pond (€ 5000) op. Toen Steve Ovett twee maanden later in Tullylease aankwam, waren de bulldozers nog steeds aan het werk. “Het was,” vertelde Ovett later, “in the middle of nowhere en hij had alle lokale aannemers dit verdomde stuk land laten platwalsen. Het was gewoon ongelooflijk. Hij nam me mee naar de boerderij van zijn moeder, hij nam me mee naar Blarney Castle. Het kasteel ging net dicht dus hij haalde zijn priesterboord uit zijn broekzak en zwaaide ermee en zei, ‘Mr Ovett is here,’ en de man zei ‘Right Father, of course Father.’ De deur ging weer open.”

Ovett bleef slapen in het huis van de priester. In studeerkamer zag hij een foto van de paus, een foto van hemzelf en een foto van John Walker, Olympisch kampioen van ’76. Het Iers singlet van John Treacy hing naast de foto’s. Eronder stond een kruisbeeld. Het is een mengeling van iconen uit de Bijbel en wereld van het hardlopen.

De ochtend van de wedstrijd, een zondag, was het weer net zo slecht als op die St Patrick’s Day toen Father Liam zijn honderdvijftig rondjes liep. De vers gelegde sintels waren veranderd in een modderpoel. Die ochtend leidde hij als gewoonlijk op zondag de Mis. Hij vloog echter in rap tempo door de liturgie en leidde aan het eind de gemeente in het gebed om de regen te stoppen. Toen de mensen nog verdwaasd door het helse tempo van de doorgaans trage ceremonie de kerk uitliepen, brak de zon inderdaad door. Het was gestopte met regenen. De baan was echter nog steeds een spreekwoordelijk Ierse moeras. De zon bleef echter de hele dag schijnen.

Ovett versloeg Coghlan op de 2000 meter en de meeting was een groot succes. Het enige dat restte was het betalen van het startgeld aan de atleten, groezelige oude biljetten, bijeengebracht door de toegangskaarten, maar ook geld van parochianen die ‘gevraagd’ werden te doneren, zelfs als ze de wedstrijd niet bijwoonden. Ray Flynn herinnert zich: “Het was bijna een sekte, al die mensen die hem hielpen met het organiseren. We moesten naar een klein lokaaltje in het dorp om het geld in ontvangst te nemen. Daar zat een oude man die ons het geld gaf en ons vertelde dat we vreselijke mensen waren om geld aan te nemen van een priester.”

Steve, volgens sommigen toen al de grootste hardloper ter wereld, kwam naar een nietszeggend plaatsje in Ierland om op een ondergelopen, sompige sintelbaan een wedstrijd te lopen en wilde er geen cent voor hebben. De vuile smerige oude pondbiljetten die door de boeren werden ingeleverd werden overhandigd aan Walker, Coghlan, Wessinghage, Scott, en andere, minder idealistisch aangelegde lopers. Father Liam, ondertussen, die vanuit de kansel de regen te lijf ging en de parochianen met overtuigende woorden het geld uit de achterzak trok, stopte het restant van de biljetten in zijn magazine en name ze mee op de reizen met andere atletiekfans.

Uiteindelijk vond de bisschop dat zijn onderdaan in Tullylease zich, wederom, teveel bezighield met niet-Bijbelse activiteiten. Wederom werd Father Liam overgeplaatst. De historisch atletiekbaan, met zoveel liefde aangelegd, werd uiteindelijk in 2002 opgebroken. In plaats daarvan kwam er een voetbalveld, die op kleinere schaal doet denken aan de kritiek van Koning Carlos V destijds op de geestelijken in Spanje die, nadat de Moren waren verdreven, een kerk bouwden op de plek waar kort ervoor de prachtige moskee van Cordoba stond: “Je hebt iets vernietigd dat nergens anders ter wereld te vinden is om iets te bouwen dat in elk dorp in Spanje te zien is.“

De sintelbaan is er niet meer. De vriendschappen nog wel. De legende van de wedstrijd in Tullylease ook nog steeds. Regelmatig komen er nieuwe verhalen bij. Die worden, in goede Ierse traditie, met het jaar emotioneler en fantastischer.

Postscript

Father Liam Keleher, 77, is alive and well in de parochie van Cobh in het bisdom Cloyne, County Cork, in de Ierse Republiek. Hij predikt nog steeds de twee evangelies. Mocht de lezer hem tegenkomen, vraag hem gerust wat zijn favoriete hardloopmomenten zijn. Zorg er wel voor dat je een paar dagen de tijd hebt.

Het jaar na de wedstrijd in Tullylease, won Steve Ovett de Olympische 800 meter. Hij werd dat jaar derde op de 1500. Velen zien hem nog steeds als de meest imposante en inspirerende hardloper ooit.

Father Liam en Steve Ovett zijn nog steeds hechte vrienden.

‘Juist wel, man,’ zegt Hans K. en hij begint te stralen, ‘dat is helemaal Mystical Miles.’

‘Hoezo?’ vraag ik, ‘het is een evenement van 5 kilometer, dat past toch niet bij avontuur en verdwalen in een bos.’

‘Dit is Prefontaine op zijn best. Rauw en rammen, dit is geen Dam tot Damloop, dat past niet bij Mystical Miles.’

Woensdag zit ik op de redactie van Mystical Miles te praten met Hans Koeleman. We hebben het over Noord Gestoord, een wedstrijd van 5 kilometer in Amsterdam Noord. Vijf rondjes van 1 kilometer over een knotsgek parcours op een verlaten scheepswerf: het NDSM-terein. We lopen langs oude trams, langs het water en dwars door een loods.

Niet echt een parcours voor een PR.

Toch liepen bosjes mensen hun tijd op de 5 kilometer aan flarden.

Ik ook. Mijn oude record op de 5 kilometer was 18:02, donderdagavond liep ik 17:16.

Hoe kwam dat?

Het kwam niet door de fakkels en het vuurwerk (ook al was dat wel leuk).

Het kwam ook niet omdat het parcours stiekem maar 4,5 kilometer was, want het was echt 5000 meter.

Organisator en oprichter van Indie Runner, Yoshi Groen doet iets wat bijna geen ander evenement doet. Hij zoekt bewust naar snelle lopers.

Je mocht je alleen inschrijven als je de 5 kilometer binnen 22 minuten loopt (vrouwen) of binnen de 20 minuten (mannen).

Dat zorgde voor een bizar tafereel (voor mij).

48 mannen aan de start.

3. 2. 1. Pang.

Iedereen sprint weg, ik loop voor mijn doen snoeihard en al snel lopen de meeste mannen bij me weg. Na 800 meter hijg ik als een paard, er loopt iemand vlak achter me, vlak naast me, vlak voor me. En daarvoor loopt ook een hele bups.

Kilometer 1: 3:10 /km.

Dit is veel te hard, denk ik, dit houd ik nooit vol
Maar naast me en pal voor me, verslapte niemand.

Dus ik liep door, ik ging stuk en liep door.

Bij de finish was ik dolblij met mijn nieuwe PR en ik vroeg me af hoe het kon dat ik zoveel sneller liep dan anders. Normaal loop ik nooit 5 kilometer in wedstrijdverband, dat scheelt natuurlijk al. Maar het voornaamste was dat er veel lopers voor me liepen die deden wat ik ook wilde kunnen: onder de 18:00 minuten lopen.

Het doet me denken aan wat Abdi Nageeye eens vertelde. Toen ik hem vroeg naar het geheim van zijn progressie, vertelde hij (met zijn stralende lach) dat het vooral de dagelijkse omgang met toplopers als Kipchoge was. In Nederland was hij altijd de beste van zijn groep, maar toen hij naar Kenia verhuisde, was hij ineens omringt met lopers die het heel normaal vonden om 2:06 op de marathon te lopen.

Daardoor begon Nageeye het ook normaal te vinden.

Yoshi Groen doet in Amsterdam Noord iets vergelijkbaars. Hij nodigt allemaal lopers uit die graag snoeihard willen lopen op een 5 kilometer. Daardoor wordt het ineens heel normaal om dat te doen. Met mijn 17:16 werd ik 30ste van de 48. Een matige middenmoter.

Bas Stigter won bij de mannen in 15:07 en zorgde voor vuurwerk.

Net als Maaike van Gelder bij de vrouwen.

Yoshi Groen zorgde voor vuurwerk bij de organisatie (en werd zelf 6de in 15:50).

Volgend jaar weer.

Fotocredits: @sethprofet

De oude man die zelf nooit een hardloper was geweest zat aan zijn werktafel. Voor hem lag het manuscript van zijn levensverhaal. Hij had alles zelf opgeschreven. Dat leek hem verstandig. Hij had immers alles zelf ook meegemaakt. En vanaf zijn jeugd in het kleine Japanse bergdorpje Oaza Matsugami, zo’n tien kilometer buiten de stad Tottori, behield hij graag de controle.

Hij was als kind eigenzinnig én gehoorzaam. Als sportschoenen-directeur luisterde hij goed naar de wensen en ideeën van zijn werknemers. Toch was hij nooit niet in controle. Daarom trok hem als actief sporter juist het golfen. Controle was voor hem het voortdurende gevecht met zichzelf, zoekend naar verbetering.

Of hem dat een kind van zijn tijd maakte wist hij niet. Het Japan van zijn jeugd bestond in elk geval niet meer. Al bij zijn geboorte in 1918 was zijn land druk bezig het meest moderne Aziatische land te worden. Superioriteit was tegelijkertijd uitgangspunt als streven. Overbevolking en de afwezigheid van de noodzakelijk grondstoffen maakten de gewenste industrialisatie lastig. Landjepik was de enige oplossing. En pikken deed het goddelijke keizerlijke leger.

Interessante havensteden en grondstof-rijke gebieden in naburige landen als China en Rusland werden met harde hand en slinkse militaire tactieken veroverd. Zijn geboorteland ontwikkelde zich sterk op economisch gebied en de goddelijke Keizer Hirohito zag de Olympische Spelen van 1940 als een uitgelezen podium om de wereld Japan als dé Aziatische grootmacht te tonen.
Maar die Spelen kwamen er niet.

Al in 1937 gaf Japan de toekenning terug aan het IOC omdat de oorlog met China teveel offers vroeg. En kort daarna rolde bijna de hele wereld in een massale oorlog. Waarbij zijn land samen met bondgenoot Duitsland uiteindelijk tot de grote verliezers behoorden en met goedkeuring van bijna de gehele wereld niet alleen was platgebombardeerd, maar de Amerikanen zelfs twee keer een atoombom op Japans grondgebied lieten vallen: op de steden Hiroshima en Nagasaki.

Dat laatste, die dubbele atoombomaanval, koesterden veel van zijn landgenoten: het enige land ter wereld dat ooit daadwerkelijk werd aangevallen met het ultieme vernietigingswapen, moest wel een bijzonder land zijn.

De oude man keek naar de stapel papieren op zijn werktafel. Hij twijfelde over een passende titel voor zijn levensverhaal. Moest het zijn ‘Anima Sana In Corpore Sano’ – een citaat van de Romeinse dichter Juvenalis. Het Latijnse adagium ‘een gezond hoofd in een gezond lichaam’ was de leidraad van zijn leven. Asics, sinds 1977 de bedrijfsnaam, was daarvan een afkorting. Toch twijfelde hij, vond het ergens te pretentieus en dacht dat het eenvoudige ‘Mijn verhaal’ beter zou passen.

Kihachiro Onitsuka, geboren Sakaguchi, drukte zijn inmiddels 72-jarige rug nog steviger in de lederen rugleuning van zijn bureaustoel. Onder de tafel lag een tijgerkleed met daarop het bekende tijger-logo; vanaf het begin in 1949 het symbool van zijn schoenenmerk. Het kleed was een cadeau van zijn werknemers op het moment dat hij zijn familiebedrijf omzette in een onderneming waarbij zeventig procent van de aandelen in handen kwam van de werknemers. Geëmotioneerd nam hij het kleed in ontvangst. Zijn werknemers hadden het begrepen. Vanaf dat moment waren ze allemaal verantwoordelijk voor het succes van de tijger.

Op een plank aan de muur stonden allerlei Tiger-schoenen: originele prototypes die hij en zijn denktank vol gerenommeerde wetenschappers hadden gemaakt naar de wensen van professionele atleten over de hele wereld. Vanaf 1968 hadden de modellen de inmiddels zo kenmerkende vier strepen.

De oude man keek naar zijn handen: gebruind, verweerd door de ouderdom en toch nog zachtaardig. Precies zoals hij zijn karakter graag typeerde: zachtaardig. Zijn leven lang volgde hij het boeddhistische inzicht: ‘alleen door anderen gelukkig te maken, vind je jouw eigen geluk.’ Die wijsheid bood hem de mogelijkheid keihard te zijn in zijn keuzes zonder zijn zachtaardige karakter te verloochenen.
Kihachiro draaide zijn handen om en keek naar de lijnen in zijn handpalmen. Handlezers noemden deze levenslijnen, maar met dergelijke gedachten had hij niet zoveel. Wel viel hem op dat de lijnen op zijn hand een soortgelijke patroon volgenden als de tiger-strepen op de schoenen voor hem. Alsof zijn handpalmen hem wilden helpen met de titelkeuze voor zijn boek.

Vier van deze levenslijnen sprongen er ineens uit en prikkelden de fantasie.

1.

Zo was er die ontmoeting met zijn eerste, en naar later zou blijken enige baas: meneer Nishii.Het was begin 1946. Kihachiro had kort daarvoor zijn achternaam veranderd in Onitsuka. Wat hij gedurende de Tweede wereldoorlog als soldaat bij de Japanse cavalerie had meegemaakt hield hij voor zichzelf, ten dele uit schaamte. Als enige van zijn regiment was hij door toeval niet naar Birma afgereisd. Tot 6 augustus 1945 leek een Japanse nederlaag hem onmogelijk. De atoombom op Hiroshima die dag, opende hem de ogen.
‘Met één knal is de gehele stad weggevaagd,’ zei een bevriende soldaat en ooggetuige tegen hem. Nauwelijks twee weken later capituleerde Japan en was hij soldaat in het verliezende leger.
Eind 1945 zwaaide hij af en ging direct op zoek naar werk. Hij belandde in de wijk Sannomiya van de havenstad Kobe. Zoals vrijwel alle strategisch interessante plekken in Japan was ook Kobe gedurende de oorlog zwaar gebombardeerd. Van de oorspronkelijke miljoen bewoners had nog maar dertig procent een plek om te wonen.
Kihachiro herinnerde zich Sannomiya als een levendige buurt. Bij zijn aankomst oogde het als een verzameling van half kapotgeschoten huizen en voetbalvelden vol complete kaalslag. Op een van de kale plekken ontmoette hij meneer Nishii. Zijn toekomstige baas zat naast een tent en stookte een vuurtje. Na de eerste beleefdheden kreeg Kihachiro een handkar en het verzoek om bruikbare stenen te verzamelen temidden van het puin.
Nishii wilde een cultureel centrum bouwen waar kunstenaars hun schilderijen tegen betaling konden ophangen. Dit lege veld vond hij wel een geschikte plek.
Kihachiro knikte en begon stenen te verzamelen.
Wat hij nog niet wist was dat het gebouw uiteindelijk een kroeg werd waar zij bier verkochten: op handige wijze verkregen door het op een akkoordje te gooien met de Amerikaanse legerleiding die, net als in de rest van Japan, destijds de scepter zwaaide in Kobe.
Dat hij zich in de jaren daarna vaak moest begeven op het nogal hellende vlak van de zwarthandel – waarin zo kort na de oorlog naast geld ook serieus aanzien was te verdienen – wist hij ook niet. Net zoals hij niet kon inschatten dat hij zich drie jaar lang kapot zou werken zonder mee te delen in de zichtbaar groeiende rijkdom van de goedlopende kroeg. En dat hij juist van meneer Nishii, zijn enige baas ooit, leerde dat goede ondernemers nooit zelfverrijking nastreven, maar het welbevinden van het bedrijf voorop stellen.
Dat wist Kihachiro begin 1946 allemaal dus nog niet. Maar met elke steen die hij gebruikte om meneer Nishii te helpen bouwen, raakt hij ervan overtuigd dat een kaal en geheel platgebombardeerd landschap zekere mogelijkheden bood.

2.

‘Kihachiro Onitsuka, goede man,’ zei de arts op de onomwonden toon die past bij een doktersadvies. ‘Als u zo doorgaat met werken geef ik u maximaal twee jaar. Maar dan bent u ook mors- en morsdood. Dat laatste garandeer ik u.’
De eerste keer dat hij bloed spuugde was alweer jaren geleden. De schrik was groot geweest, toch vond hij het niets vergeleken met het lijden in het eerste jaar van zijn opleiding bij de cavalerie.
De ochtenden van het jaar 1939 begonnen met het verwijderen van mest op de hoeven van zijn paard. Miste hij een heel klein beetje poep, dan liet de commandant hem de hoeven schoonlikken. Dit alternatieve gebruik van zijn tong was slechts een voorbeeld van de geëiste discipline. Alles moest perfect. De kleinste misser werd bestraft, waarbij een slag met een zweep in je gezicht als een milde straf gold.
Het bloed spugen, een symptoom van tuberculose, was begonnen in de lente van 1952, kort na zijn huwelijk. Het was een zware tijd geweest, uitzichtloos eigenlijk, totdat een nieuw medicijn afkomstig uit Amerika hem had genezen. Dat was jammergenoeg van korte duur geweest.
Net op het moment dat hij een eigen rubberfabriek kocht voor de fabricatie van de schoenzolen, een nieuw kantoor betrok en inmiddels tachtig man personeel had, begon hij opnieuw bloed te spugen; erger dan de eerste periode zelfs.
De doktersdiagnose was duidelijk. Kihachiro moest per direct stoppen met zijn bedrijf en zich in een ziekenhuis laten opnemen.
‘Onmogelijk,’ zei hij. En herhaalde dat woord nog een keertje of zestien. Bijna dagelijks kreeg hij wel een verzoek van een jeugdige Japanse atleet om een paar van zijn schoenen. Wie anders dan hij kon dergelijke vragen beantwoorden. Zijn tuberculose kon dat onmogelijk in de weg zitten.
Zijn besluit stond vast: mocht hij door deze tbc-aanval sterven, dan gebeurde dat in het harnas van de bevlogen ondernemer. Zolang er geen geschikte opvolger was bleef hij werken. Dat betekende liggend vanuit bed orders op briefjes schrijven, omdat de tbc zijn stembanden aantastte en praten hem moeilijk af ging. Als dat zijn dood betekende, was dat maar zo. Het bedrijf moest groeien.
Uiteindelijk bracht weer een nieuw medicijn redding, maar in het jaar daarvoor kon het schoenenmerk ondanks zijn nogal ongezond lichaam niet zonder zijn nog altijd zeer gezonde geest.

3.

Alle Japanse marathonlopers die hij ondervroeg gaven hetzelfde antwoord: ‘blaren horen bij de marathon’. De meesten van hen koesterden hun blaren zelfs als oorlogswonden. Kihachiro vond dit een begrijpelijke reactie, maar was er tegelijkertijd van overtuigd dat hij schoenen zou ontwerpen waardoor dat soort oorlogsgeweld niet langer noodzakelijk was voor marathonlopers.
Hoe wist hij nog niet tijdens zijn eerste bezoek in 1953 aan de Beppu Marathon in Kyushu. Maar dat het hem ging lukken stond vast. Eerder had een salade met octopus, zo een die zijn adoptiemoeder altijd zo heerlijk kon maken, hem op het idee gebracht voor de revolutionaire Tiger-basketbalschoenen. De zuignappen van de inktvis waren de inspiratie voor speciale zolen waardoor een basketballer sneller en abrupter kon stoppen.
Deze kwaliteitsimpuls had de bekendheid van zijn merk Onitsuka Tiger goed gedaan. Nadat hij het knechtschap onder meneer Nishii achter zich had gelaten wilde hij zijn eigen bedrijf beginnen, maar in wat?
‘Waarom ga je niet in de sportschoenen?’ zei Kohei Hori, een bevriende gezondheidsbestuurder die hij om raad vroeg. Volgens Hori was de opkomende sportbeoefening in Japan bij uitstek geschikt om de moraal van vooral de jeugd op te monteren.
‘En sportschoenen hebben ze allemaal nodig,’ zei Hori.
Maar dan wel goede sportschoenen, dacht Kihachiro. En hij voegde daad bij woord: eerst voor basketbal, daarna voor andere sporten. Wat betreft de marathon ging de mare dat zijn verschrompelde huid tijdens het badderen voor een doorbraak zorgde. Maar het was uiteindelijk een ventilatiesysteem van een luchtgekoelde motor die aan de basis stonden van de eerste lijn blaar-voorkomende marathonschoenen.

Jarenlang probeerde Kihachiro de belangrijkste lopers te overtuigen van de kwaliteit van zijn schoenen. De Ethiopische loper Abebe, in 1960 in Rome Olympisch marathon-kampioen door blootsvoets te lopen, koos voor Onitsaka Tiger, net als de Finse atleet Lasse Virén: de eerste slechts kortstondig, de laatste vol overtuiging. Veelvoudig Olympisch kampioen Virén dankte Kihachiro voor zijn gedrevenheid om voor elke atleet de beste schoen te produceren door in 1976 na zijn winst in Montréal op de tienduizend meter, na de finishlijn zijn schoenen uit te doen en deze hoog boven zijn hoofd te houden. Dat verhaal stond echter niet op deze levenslijn in zijn handen geschreven. Net zoals daar ook de slogan ontbrak die uiteindelijk nooit het grote publiek zou halen: ‘Waar de tijger loopt ademen voeten.’

4.

Het gebeurde in 1956. Voor het eerst was Onitsuka Tiger het officiële merk van de Olympische Spelen in Melbourne. Tijdens de worstelkampioenschappen won de Japanse vlaggendrager Shozo Sasahara een gouden medaille. Kihachiro zat in de zaal en raakte ontroerd door de combinatie van goud, volkslied en de Onitsuka Tiger schoenen op de worstelmat.
Hij deed vervolgens iets wat Japanners zelden doen: hij schreeuwde het uit, rende richting de worstelmat en omhelsde Shozo en diens coach. Tranen van ontroering rolden over zijn wangen. Hiervoor was hij begonnen met het maken van sportschoenen.
De herwonnen trots van deze Olympische atleten voor de ogen van de internationale sportwereld onderschreef zijn doel om de Japanse jeugd door middel van sport en deugdelijk sportschoeisel een hernieuwd geloof in zichzelf te bieden.
Of zoals hij het in zijn levensverhaal beschreef: ‘de Japanse worsteloverwinning tijdens de Spelen van 1956 verdreef de mist die zich sinds de Tweede wereldoorlog had opgetrokken in mijn hart’.

5.

Bruce Lee droeg ze; geel met zwart. Het waren dezelfde schoenen waarmee filmregisseur Tarantino zijn hoofdrolspeelster Uma ‘Kill Bill’ Thurman liet vechten. En wat te denken van al die atleten – beroemd, minder beroemd, jong, oud, springlevend of de dagen moe – die hun prestaties grotendeels te danken hadden aan zijn schoenen. Er waren zeker zoveel verhalen als er levenslijnen waren.
De oude man schudde het hoofd en kneep weloverwogen de handen dicht. Dergelijke anekdotiek streelde het ego. En met het ego was hij niet bezig, nooit geweest ook. Hij, de 72-jarige met een levensverhaal dat bijna helemaal op papier stond, was blij dat zijn bedrijf Asics Tiger was erkend als een gezondheidsorganisatie. Een gezonde geest in een gezond lichaam: dat was zijn verhaal.

Is voor de loper niet iedere heuvel of berg, bergachtige heuvel of heuvelachtige berg in wezen een retorische vraag? En, als we het daarover eens zijn, moeten we het Mulanje-massief dan niet zien als de punt onder het vraagteken van de Afrikaanse Riftvallei?

Niet dat er iets mis is met retorische vragen, want ook al ligt het antwoord erin besloten, als een zigzaggend pad zonder al te veel schaduw, er blijft toch voldoende ruimte voor bedenkingen, bijvoorbeeld door je blik af te wenden, de boel te negeren of door een praatje te maken met de mensen voor en achter en naast je, zeg maar half op schoot, in het overvolle minibusje naar de grens met Mozambique.

Net voorbij een bruggetje spring ik eruit. Wilson wacht me op, we klimmen achterop een fietstaxi oftewel een fiets met houten plankje op de bagagedrager, die ons over een wirwar van zandpaden voert.  De plek van bestemming is een klein, bakstenen huisje tussen andere huisjes van klei of hout, her en der aangevuld met plastic of golfplaten, maar dat zie ik de volgende morgen pas want het is donker, pikdonker, onder de adembenemende sterrenhemel van het zuidelijk halfrond. Elektriciteit is er niet. Dit is Malawi. Dit is waar Wilson woont.

De volgende ochtend verzamelen we op een kruispunt van dust roads. Zodra de zon zich losmaakt van de horizon vertrekken we, op laatkomers wordt geen minuut gewacht. Met zijn achten zijn we, twee vrouwen en zes mannen, lopers die ik ondertussen goed ken, want maanden liepen we samen over de paden van rode klei tussen de theeplantages van Thyolo. Wilson, zevenvoudig kampioen, is de onbetwiste leider van de groep. Hij heeft een zachte stem maar keiharde kuiten, en in dit gezelschap zijn het de benen die het spreekrecht opeisen. Geleidelijk verandert het lichte gedribbel in een straffer tempo, iedere glooiing wordt aangegrepen voor geknoei met de versnellingsbak. De vrouwen verdwijnen achter ons uit het zicht, de jongere lopers rennen iets vooruit maar we vegen ze een voor een weer op, kortom, de wetten van het hardlopen doen zich gelden.

Er zijn zwaaiende vrouwen in kleurige chitenga’s en halfnaakte kinderen, kleiner dan hun lach. De wegen voeren langs de glooiende theevelden aan de voet van de berg. Over de berg wordt niet gesproken, en dat hoeft ook niet want de berg spreekt voor zich. De club van de lopers is vernoemd naar de hoogste top ervan. Sapitwa, te vertalen als ‘ga er niet heen’.

Nadien sta ik, beschut door schermen van bamboe, met een stuk zeep onder een emmer met gaten. Het is verbazingwekkend hoe snel het went, het gebrek aan luxe, en de gedachte dat we eigenlijk maar zo weinig werkelijk nodig hebben. Een paar dagen armoede is net als kamperen, morgen stap ik weer op de minibus die me terug brengt naar kraanwater en elektriciteit. Voor Wilson is het net andersom, een of tweemaal per jaar loop hij op uitnodiging een internationale wedstrijd. Misschien dat de luxe even snel went, maar als hij terugkomt moet hij zijn huis restaureren, dat door de overstroming beschadigd is, en iedere kwacha moet drie keer worden omgedraaid om bij een tegenvallende oogst een zak rijst te kunnen kopen.

Er gaan jaren voorbij dat we elkaar niet zien, maar er hangt een ingelijst portret van zijn ouders bij mij thuis aan de muur

Het leven neemt een loopje met ons en als we elkaar dan eindelijk opnieuw zien, zijn we jaren ouder geworden. Wilson heeft een dochter die inmiddels naar school gaat en zijn moeder is tijdens de laatste overstroming overleden. Ik ben naar een ander land verhuisd, op de een of andere manier in een huwelijk beland, maar wat niet is veranderd, is dat we afstand en tijd hardlopend meten.

En al die tijd heeft de berg zijn adem ingehouden.

Wilson is vertrouwd met hem, de berg die boven alles en iedereen uitsteekt. Van kinds af aan drinkt hij het water van de kletterende watervallen en de riviertjes die zich daaruit vormen. Rondom de steile wanden van de berg stapelen de wolken zich op en storten zich leeg en daardoor is deze streek zoveel groener dan verderop. Hij ziet hoe de trotse ceders op de flanken van de berg een voor een sneuvelen en naar beneden worden gedragen omdat hun hout zo geliefd is in verre landen en hij luistert naar de verhalen over de geesten op de berg, onrustige zielen van vergeten voorouders, die zo nu en dan mensen laten verdwijnen. Vandaar dus dat ‘ga er niet heen’ van Sapitwa. Dat de waarschuwing van de berg nog altijd geldt, blijkt wel uit de namen van manhaftige klimmers die jaar in jaar uit door de berg worden opgeslokt.

Het is me wel eens overkomen dat ik een vraag die retorisch bedoeld was, wilde beantwoorden, en dat voelde dan een beetje onnozel. Maar een vraag is pas retorisch als die ook zo wordt opgevat. Verraadt een misplaatste retorische vraag geen arrogantie? De vraag van een heuvel of berg, bergachtige heuvel of heuvelachtige berg zou je ook een uitnodiging kunnen noemen, of zelfs een gebod. We moeten hem beklimmen. Maar voor de Sapitwa-top geldt het omgekeerde, het is een uitdrukkelijk verbod: ga er niet heen.

Ik weet niet wat het precies is dat de mens zo aantrekt in de berg, wat maakt dat zijn vraag geen antwoord behoeft. Er wonen geesten of goden op de berg, en de wijsheid van Zarathoestra rijpte er. Ongetwijfeld speelt het uitzicht een rol, het uitzicht dat we symbolisch opvatten.

We kijken neer op de wereld, op onszelf eigenlijk, en we zien de zaken in een breed perspectief

Jaren voor ik ooit voet op Malawische bodem had gezet, verbleef ik enige tijd in een dal in de Himalaya, omgeven door pieken van achtduizend meter die bijna voortdurend aan het zicht waren onttrokken door het schier oneindige wolkendek van het regenseizoen. Af en toe viel er een gat in de wolken. Ik herinner me een vroege ochtend dat de lucht plotseling volkomen helder was en dat de dichtbij gelegen puntvormige berg weerspiegelde in de perfecte spiegel van het meer. Het was mijn persoonlijke kennismaking met Himavath. Ik was er helemaal alleen, in mijn hardloopkloffie natuurlijk, en ik voelde me klein, nietig, en vooral een heel tijdelijk verschijnsel tegen het decor van deze grandeur. Maar de toeristen komen er niet voor een les in nederigheid, was het maar zo, ze komen er juist om hun zelfvertrouwen op te vijzelen en de hoogste toppen te bedwingen.

Het pad omhoog is grotendeels goed begaanbaar maar er zijn passages waar je je langs de rotsen omhoog moet trekken of waar je stukken grond onder je voeten weg voelt glijden. We zijn met zijn zessen, dezelfde lopers als jaren geleden maar dan zonder de vrouwen. George, de jongste van ons en de snelste nu, verdwijnt telkens uit zicht en wacht ons op. Op een glibberige rots verlies ik even mijn balans, maar dankzij een plant aan de rotswand weet ik me staande te houden. Oho, zegt Wilson als hij omkijkt, voorzichtig jij. En ondertussen gaapt daar de diepte.

Hij was nog een kind toen hij voor de eerste keer won, hier, op het pad omhoog en omlaag, in een wedstrijd die bedoeld was om de snelste aan te wijzen van de gidsen die de berg op hun duimpje kenden. Op blote voeten dribbelde Wilson over de natte klei, hij sprong van steen op steen en het leek of de zwaartekracht op hem geen vat had.

Ik word vader, zeg ik als we het plateau hebben bereikt

Oho, is het antwoord, en dan een daverend gelach (inmiddels ben ik gewend aan de Afrikaanse lach, de lach van goed nieuws, zonder de spot die we gewend zijn van de Nederlandse lach). Vader! Het is de eerste keer dat iemand me zo noemt, vader, al heeft het kind nog een hele tijd te gaan voordat het zich door het geboortekanaal wurmt. Het is ook de eerste keer dat ik erover praat, tot nu toe was het iets tussen Laura en mij.

Maar dat betekent dat we moeten omkeren, zegt Dalitso, die er, in weerwil van de verdwenen klimmers, eerder nog op had gestaan dat we niet zouden keren tot de hoogste top was bereikt. Hij krijgt bijval van Mtambo. Ik voel een rilling door me heen gaan als ik besef dat dit te maken heeft met de vermeende geesten van de berg, al ben ik zelf verre van bijgelovig aangelegd. Met goden en geesten is het zo dat ze niet werkelijk hoeven te bestaan om zich toch te doen gelden. Dat heet spiritualiteit. Het tempo vertraagt en eindelijk lopen we als een hechte groep bij elkaar. Bij het eerste kruispunt van paden draaien we naar rechts, een pad dat langs de waterval naar beneden voert, en het zal nog heel lang duren voordat ik de plek nog eens opzoek. Nu met mijn zoon, twaalf, die over een stel sterke benen beschikt. Rami liep zijn eerste meters toen hij amper een half jaar oud was, en als peuter al trok hij er in zijn eentje op uit voor zijn rondjes door het bos. Er was met hem werkelijk geen houden aan. Als je even niet op hem lette, voelde je de tocht door het huis trekken en dan stond de buitendeur op een kier. Dan wist je wel hoe laat het was; hij was er weer eens tussenuit gepiept. Het had geen zin om hem achterna te gaan want hij schiep er genoegen in om je op een dwaalspoor te zetten. Als geen ander was hij thuis op de wirwar aan bospaden.

Rami mocht van kleins af aan dan wel een flinke loper zijn, praten deed hij nauwelijks. Hij bemoeide zich zo min mogelijk met de andere kinderen. Op school verdween hij wel eens onopgemerkt uit de klas. Ook dan liet hij de deur op een kier en kwam hij pas opdraven op het moment dat de politie was ingeschakeld. Rami is altijd een wat vreemde eend in de bijt gebleven, maar zijn benen dwongen respect af. Eens waagde een klier uit twee klassen hoger hem te confronteren met zijn anders-zijn. Rami fronste zijn wenkbrauwen en trok zijn broekspijpen omhoog. Alleen al de aanblik van zijn kuiten deden de klier afdruipen.

Gek genoeg doen de blauwe en oranje vlinders me aan sneeuwvlokken denken

Ze fladderen alsof ze dwarrelen, maar omhoog in plaats van omlaag. De paarse en blauwe sneeuw verdwijnt in de lucht die helder is. Alleen in de verte drijven wolken.

Ik kan merken dat ik ouder word. Halverwege de helling wegen mijn benen meer dan ik kan dragen en voor we het plateau bereiken moet ik pauzeren omdat mijn ademhaling me heeft ingehaald. Terwijl ik op een uitstekende granietrots zit, wipt Rami van het ene been op het andere. Het is niet de eerste berg waaraan hij zich waagt, maar wel de eerste met geesten. Deze keer zijn mijn vrienden van toen er niet bij. Wilson heeft ons een lunchpakketje meegegeven en verontschuldigde zich met een pijnlijke glimlach toen hij hoorde dat we voor de top gingen, alleen voor de top en voor niets minder dan de top.

In een rugzakje draag ik twee flessen die we vullen bij de waterval en we hebben onze T-shirts om het hoofd gebonden. De kloof waarin het water zich naar beneden stort komt steeds dichterbij en afhankelijk van onze positie zwelt het geraas aan of verstomt het. Rami is me meters voor, ik kijk tegen zijn kuiten aan, schrammen en modder, een druppel bloed, ‘zou hij gevallen zijn?’ schiet het door me heen maar het duizelt me, de hitte, de steen waarnaar ik reik voor steun blijkt een gekko te zijn en van de consternatie verlies ik bijna mijn evenwicht, wacht, stamel ik, maar ik schaam me om mijn zwakte en zo gebeurt het dat ik Rami uit het oog verlies, voor heel even dan want als ik mezelf door de laatste lastige passage omhoog hijs, staat hij me lachend op te wachten. Het wemelt hier van de geesten, pap. We delen het brood dat Wilson ons heeft meegegeven en Rami raadpleegt nog eens het kaartje met de routes. Het is onaangenaam stil, en als we op het punt staan om onze route te vervolgen, trekt Rami wit weg. Ik volg zijn blik, naar de kloof waarlangs we omhoog zijn geklommen. Dunne nevelslierten stijgen op, ze lossen op in de zon, maar er komen er meer, steeds meer. Een, twee tellen ben ik ervan overtuigd dat ik hallucineer, maar dan doemt voor mijn geestesoog de Himalaya op. Het zijn de wolken, Rami. In korte tijd vangen de nevelen ons in een dichte mist. Het witte niets vormt een ondoordringbare muur om ons heen, de wereld is niet groter dan een paar passen doorsnee. Er zit niets anders op dan terug te keren, onder begeleiding van het geraas van de waterval.

Het is de thermodynamica, en daar hebben goden en geesten toch niets mee te maken? Wilson grinnikt, zodanig dat ik me afvraag of er echt geen spot mee gemoeid is. Of is hij gewoon blij ons levend terug te zien?

In een retorische vraag ligt het antwoord besloten, zodat op de vraag alleen een instemmend knikken past. Het alternatief is de vraag compleet te negeren. Met Wilson ben ik nog altijd goed bevriend, maar tegenwoordig woont hij in Zomba. Ook daar is een berg, en ook daar is het land groener dan dat het droog is. Je kunt met de auto naar het plateau en er is daar een luxehotel waar je cappuccino kunt bestellen en ijs. De berg van Zomba stelt geen verbod en houdt er ook geen geheimen op na. De chitenga’s waarin de vrouwen gehuld gaan zijn er stoffig van het zand en de kinderen lachen er ook, maar iets ingetogener. In Mulanje ben ik nooit meer geweest, maar de berg heb ik nog wel eens vanuit de verte gezien toen ik in Thyolo was om een vriend op te zoeken, Dalitso, een van mijn loopmaatjes van weleer. De schemering gaf de berg een violette gloed. Ik wees ernaar. Sapitwa, fluisterde hij.

Het was een antwoord zonder vraag.

Wil je meer leesvoer, maar dan op je deurmat? Neem een abonnement op Mystical Miles en dompel je vier keer per jaar onder in mooie verhalen en schitterende foto’s.